De Indische Oceaan. Enkele meters onder het wateroppervlak. Een zeenaaktslak beweegt zich langzaam voort over de rotsen. Het prachtige rood met wit gestipte dier heeft onderweg naar zijn volgende maaltijd ergens een lifter opgepikt. Vanaf de rug van de slak geniet een keizergarnaal (Zenopontonia rex) van het lopend buffet: het eten komt vanzelf voorbij en hoeft alleen maar naar binnen geschoven te worden. Het garnaaltje heeft eveneens een stippenpatroon en valt nauwelijks op als het over de slak trippelt. Dat de garnaal en de slak hetzelfde uiterlijke kenmerk hebben, is geen toeval. Het komt vaker voor dat de ene soort zich aanpast aan de andere. Samenlevingen tussen diersoorten beïnvloeden hierdoor de biodiversiteit, zo blijkt.

Werner de Gier is PhD-student bij Naturalis Biodiversity Center en doet samen met een team onderzoek naar garnalen die in of op andere dieren leven. Hij is enorm geïnteresseerd in de manier waarop deze opmerkelijke beestjes daarop zijn aangepast. De Gier vertelt: “Op de scharen van sommige garnaaltjes zitten bijvoorbeeld speciale kwastjes, die ze gebruiken om slijm mee op te schrapen. De garnalensoorten die op een andere diersoort zitten, zullen deze niet hebben, maar degene die binnenin een dier leven juist wel.”

De oud-student Biologie aan de Universiteit van Leiden benoemt ter illustratie het uiterlijk van twee garnalensoorten die aan tegenovergestelde kanten van de wereld leven. “Ze zijn niet genetisch verwant, maar lijken wel enorm op elkaar.” Dat is volgens De Gier te danken aan het feit dat ze allebei samenleven met dezelfde diersoort. Om zo min mogelijk op te vallen, hebben de garnalen – los van elkaar – dezelfde kenmerken ontwikkeld. Dit bijzondere aanpassingsvermogen gaat zelfs zo ver, dat het de drijfveer is achter het ontstaan van hele nieuwe soorten.

Onderwater-regenwoud

Een wetenschapsteam van de universiteit van Mississippi heeft onlangs aangetoond dat de biodiversiteit in koraalriffen zeer afhankelijk is van de samenleving tussen verschillende dieren. Niet alleen garnalen, maar ook tal van andere diersoorten in het rif, passen zich aan als gevolg van langdurige samenlevingsverbanden. Over de jaren heen zorgt dit voor dusdanige verandering, dat ze niet langer tot de oorspronkelijke soort mogen worden gerekend. Mede hierdoor is de biodiversiteit nergens op aarde groter dan in koraalriffen van de Indische Oceaan: het wemelt er van de verschillende diersoorten. Zelfs het tropisch regenwoud kan niet op tegen deze ware onderwater hotspots. Maar alle tij heeft zijn weertij; het aanpassen aan een ander is verre van risicovrij.

De foto's in dit artikel zijn genomen door Dr. Charles Fransen, onderzoeker bij Naturalis, Werner's begeleider en expert op het gebied. Afgelopen mei is er een artikel gepubliceerd door De Gier en Fransen over de twee soorten die niet in dit verhaal voorkomen.

Jenga

Verstoring van bestaande samenlevingsverbanden door bijvoorbeeld klimaatverandering, leidt namelijk tot snelle afname van biodiversiteit, concluderen de wetenschappers uit Mississippi. Het lot van de ene diersoort is immers in meer of mindere mate verbonden met dat van de ander. Het valt te vergelijken met de toren van houten blokken bij het spel Jenga. Stel je voor: de onderste laag bestaat nog maar uit twee blokken, waar de hele toren op berust. Deze staan symbool voor twee samenlevende diersoorten. Wanneer de omgevingsomstandigheden veranderen, kan het zijn dat de ene helft van het duo wegvalt; één van de twee onderste blokken wordt weggepakt. Het resultaat is ofwel een wankele maar overeind staande toren, of een stapel ingestorte houten blokken.

Genoeg vissen in de zee?

Er zijn samenlevingsvormen bekend waarbij diersoorten niet afhankelijk zijn van elkaar om te overleven en de toren dus staande zal blijven. Voor andere geldt dat minstens één van de twee dieren niet in staat is om alleen verder te gaan. Hoe zit dat bij garnalen? “Sommige garnalen zijn extreem specifiek in hun keuze voor een samenlevingspartner. Andere leven bijvoorbeeld op zowel zeesterren, als zee-egels en zeekomkommers.” aldus De Gier. “Op korte termijn heeft die laatste groep uiteraard een grotere kans om te overleven. Wanneer er één diersoort wegvalt, kiezen ze simpelweg een andere uit. Op lange termijn zullen we echter zien dat kieskeurige garnalen nieuwe samenlevingsverbanden zullen ontwikkelen en dat er zodoende misschien wel nieuwe soorten zullen ontstaan.”

Voor de keizergarnaal geldt dat deze prima kan overleven zonder zeenaaktslak in de buurt. Maar het beestje is nu eenmaal liever lui dan moe. Het is voor beide dieren dan ook te hopen dat het garnaaltje nog lang van zijn luxepositie kan genieten.